дтс
91абылайша — (Жамб., Шу) қос, шаңыраққа уықтың өзін ғана шаншып тұрғызатын керегесіз кішкене үй. А б ы л а й ш а ілгеріде болған екен (Жамб., Шу). Айдалада, аппақ қар үстінде, қар жамылған жалғыз а б ы л а йш а д а н көк түтін ұйтқи ұшып жатты (Ғ. Мұст., Дау …
92ада қылу — (Қ орда: Сыр., Жал., Қарм.; Жамб.: Шу, Қорд.) бітіру, аяқтау. Біздің отряд жұмысын а д а қ ы л д ы (Жамб., Қорд.). [Ұйғырша ада қилмақ орындау, орындап болу (Уйг. рус. сл., 1961, 1 2). Ертедегі түркі жазба ескерткіштерінде ада қыл зиян келтіру,… …
93адақтау — 1 (Рес., Орын.; Жамб., Шу; Қ орда, Қарм.) бітіру, аяқтау, тауысу. Етті жеп а д а қ т а ғ а н кезінде әйелдің ері келді (Рес., Орын.). «Кеңес» колхозынан бері қарай а д а қ т а п келеді екен бұл бала (Жамб., Шу). Түк қоймай а д а қ т а п айтты ғой …
94ажырату — (Орал: Жымп., Чап., Шыңғ.; Ақт., Ойыл) үлесу, бөлу, тарату. Мені сырт тастап өзара а ж ы р а т ы п с ы ң д а р ғой (Орал, Жымп.). Бұлар колхоз өнімін а ж ы р ат у ш ы л а р («К з жолы», 18.05.1937). Кейбір колхоздар құрылыс бригадасын а ж ы р а т …
95айдын — 1 (Орал, Жаңғ.; Рес., Орын.) үлкен көл. Жанғаланың жаны толған а й д ы н (Орал, Жанғ.). Басы былақ болмаса, Сағасы а й д ы н болмас (Рес., Орын.). Ертедегі түркі жазба ескерткіштерінде айдын айдың жарығы (ДТС, 28). Жарқырап жатқан көлдің «айдын»… …
96айыр — 1 1. (Түрікм.: Красн., Тедж.) құдықтың басына қадалған қос ағаш, сол арқылы құдықтан су тартады. Құдыққа а й ы р үшін екі шалмен (қ.) жібергем (Түрікм., Красн.). 2. (Шығ.Қаз., Күрш.; Жамб., Шу; Талд., Гв.) аша, бақан. Бөренемнің әлсіздігінен… …
97айыру — 1 (Түрікм.: Таш., Ашх., Тедж.) алу, алып тастау. Мен саған айттым су стаканнан нанды а й ы р, – деп (Түрікм., Таш.). Екіден екі а й ы р ы п бола ма? (Түрікм., Тедж.). [Түрікменше айырмақ алу (Туркм. рус. сл., 1940); өзб. айирмоқ алу (Рус. узб. сл …
98ақ көбелек — (Шығ.Қаз., Ү Н.) ақ көңіл, аңқылдақ. Мұның кей жердегі географиялық синонимі «ақ көйлек» қалпында да көрінеді. Тіркестің ең негізгі, алғашқысы «ақ» сөзі болса керек те, «көйлек», «көбелек» сөздері кейін халық қосқан қосалқы тұлға деуге болады.… …
99ақтық — 1 (Түрікм.: Ашх., Таш.; Қарақ.) немере. А қ т ы қ т а н туған балам да ер жетіп қалды (Түрікм., Таш.). Нөкістегі оқып жүрген а қ т ы ғ ы м д ы сағындым (Қарақ.). [Түрікменше агтик (Рус. туркм. сл., 1956, 73); қарақ. ақлық (Рус. карак. сл., 1967); …
100ақыр — 1 (Алм.: Жам., Кег.; Талд., Гв.; Қ орда: Сыр., Жал.; Шымк., Қызылқ.; Жамб.: Св., Шу; Қарақ.) малға шөп салатын орын, астау. А қы р ғ а шөп сал, ат жесін (Алм., Кег.). Атты а қ ы р ғ а байладым (Талд., Гв.). А қ ы р шөпті тапап баспау үшін… …
