дтс
101алаша — 1 (Алм., Жам.) шие тәрізді жеміс, алша. [Қырғызша алча шие (К. Юд., КРС, 53); түрікм. үлдже шие және шие ағашы (Рус. туркм. сл., 1956, 70); ұйғ. алича (Уйг. рус. сл., 1961, 16); өзб. олча (Узб. рус. сл., 1959, 303). Түркі жазба ескерткіштерінің… …
102алық-берік — (Жамб., Шу; Сем., Аяг.) алыс беріс. Бізбен а л ы қ б е р і г і бар жігіт еді (Жамб., Шу). Қазақы, а л ы қ б е р і к т е р г е зауқы жоқ, еті тірі, қолы шебер жігіт (Ғ. Мұст., Дау. кейін, 27). [Ертедегі түркі сөздіктерінде алғы берги алыс беріс… …
103алым — 1 (Жезқ., Ағад.; Қост.: Об., Жітіқ.) аласы, алатын нәрсе. Құдайдан алған а л ы м ың ы з бар ма? (Жезқ., Ағад.). А л ы м ақшасын сұрап ауылнай бір жағынан дігірлейді (Б. Майл., Шығ., III, 30). [Қырғызша алым салық (тарихи сөз) (К. Юд., КРС, 53);… …
104амал — 1 1. (Қ орда: Сыр., Жал.) ауа райының салқындауы. Күндегіден бүгін күн а м а л екен, балам Қ орда., Сыр.). [Қырғызша амал жылдың алғашқы айы (22 наурыз – 21 сәуір аралығы, араб тілінен ауысқан сөз) (К. Юд., КРС, 55)]. 2. (Рес., Омбы) күннің… …
105амалдар — 1. (Жамб., Шу) ерте кездегі дәрежелі адамдардың қызметшілері, шабармандары. Ілгеріде датқаның көп а м а л д а р ы болатын (Жамб., Шу). 2. (Шымк., Сарыағ.) әкімдер, басқару жұмысындағы адамдар. Бұрынғы кездегі әкімдерді а м а л д а р дейтін едік… …
106андақ-мұндақ — (Қ орда: Қарм., Сыр., Арал; Алм., Шел.; Монғ.) ондай мұндай. А нд а қ м ұ н д а қ шаруам болып, қалаға бара жатырмын Қ орда., Сыр). Айтсаң турасын айтқын, а н д а қ м ұ н д а ғ ы ң н ы ң керегі жоқ (Алм., Шел.). [Туваша ындыг, мындыг тұлғалы… …
107андыз — (Гур., Есб.; Орал, Қара.) өсімдік түрі. А н д ы з д ы жылқы керім жейді (Гур., Есб.). Атыңның сулығына а н д ы з байла, ыстығы тарқайды (Орал, Қара.). [Қырғызша антыз (К. Юд., КРС, 58); түр. андыз (Тур. рус. сл., 1977, 55). Түркі тілдерінің жазба …
108аңғарлау — (Тау., Қош.; Сем.: Абай, Шұб.; Шығ.Қаз., Ү Н.) байқау, аңғару. Ол домбырасын а ң ғ а р л а п шертеді (Тау., Қош.). [Түркі жазба ескерткіштерінде: аң түсіну, ұғыну (А. Бор., ЛСТ, 55); аңа түсіну, үғыну (ДТС, 46); Шыңжан ұйғ. аңла тыңдау, түсіну (С …
109аңсат — (Түрікм.: Красн., Небид., Ашх., Таш., Тедж., Мары) оңай, жеңіл. Ісің онша а ң с а т емес (Түрікм., Красн.). [Түрікменше аңсат (Рус. туркм. сл., 1956, 286); қарақ. аңсат (Карак. рус. сл., 1958); асан (парсыша асат, ансат) жеңіл (В. Рад., Опыт., I …
110апу ету — (Орал: Жымп., Шыңғ., Чап.) ғапу ету. Есіміңізді ұмытып қалдым, а п у е т ің і з, кім еді? (Орал, Жымп.). А п у е т і ң і з, ұят болса да түсіндірейік («Қ. ту», 20.02.1937). [Ертедегі түркі жазба ескерткіштерінде афу кешіру (ДТС, 16). Арабша ғафу… …
